Номт Арлтан Басхаевин шин хойр дегтр барас һарв
Хальмг танһчин туужин номд бичәч болн номт Арлтан Басхаевин шин хойр соньн дегтр немгдв. Сүл арвн жилд олн-зүсн туужин төрәр номт арвн хойр дегтр бичәд барлв.
Номт болн бичәч Арлтан Басхаев дәкәд хойр соньн дегтр бичв. “Калмаки”. Иим нер эврәннь дарани дегтртән баһ наста номт Арлтан Басхаев өгв. Энүнд арвн доладгч болн арвн йисдгч зун жилмүдтин өөрднрин болн хальмгудын туужин, дәәнд орлцсна болн Зүнһарин өөрднрин талдан хам-хоша бәәх келн-улсла, тер тоод хасгдула бәрсн хәрлцәнә тускар келгджәнә. “Гибель Джунгарри” нертә дегтрт өөрднрин хамгин күнд болн жанһрта туужин тускар бичгдв. Тиигхд Цинск империн церг Зүнһарин ханстиг уга кесмн. Тер цагт өөрднрин орн-нутг хамгин күчтә орн-нутг бәәсмн. Басхаевин келсәр, энүнә тускар зәнглһ туужин дегтрмүдәс болн келн-улсин домгудас хураж авч. Тер мет китдин туужас орчулгдсн материалмуд болн Цинск администрацин документмуд шинжлв.
Бичәч болн номт Арлтан Басхаевин келсәр, дегтрмүд бичлһнә көдлмш сән йовудта болв. Олн-зүсн материал шинжлх кергтә болв. Дегтр бичсн кемд хамгин сүүлднь олн соньн ухан санан орж ирдг болв, энүг немәд, көдлх кергтә болв. Хойр дегт бичхин төлә бүкл жилдән көдлх кергтә болв. Бичәчин нәәж Арлтан Буджаловин келсәр, шин дегтрмүд умшсна хөөн, тер цагин улсин уул авьяс-зангшал чикәр бичсинь темдглв. Дорас өсж йовх баһчуд эжн дегтрмүд умсша хөөн, эдн урдк, өдгә болн иргч цагиг дүнцүлж чаджана. Арлтан Буджаловин келсәр, Басхаевин дегтрмүд соньн, энүнд олн-үзсн соньн материал олзлгдна. Үлгүрнь, зүнһарахн дегц олн орн-нутгудла дәәлдж йовсн тускар Басхаев бичв.
Хальмгин олн-әмтнә бичәч Егор Буджаловин көвүн Арлтан Буджаловин келсәр, бичәчин дегтрмүд умшсна хөөн, уха тунһах кергтә болна, энүнлә зүткх сана норна. Бичәч хажһр бичж гиж келх дурн күрнә. Болв уха тунһасна хөөн, бичәчлә зөвшәрх кергтә болна.
Ода Арлтан Басхаев дәкәд шин дегтрмүд бичх зурата. Туужин халхар художествен дегтрмүд бичх санан орв. Эннь туужин романмуд болх зөвтә. Тер тоод өөрднр болн төвдин улсин хоорндк хәрлцәнә туск дегт бичх зура бәәнә.
Ээнән Делгр, Настан Сергей
