Цаажин тускар дегтр барас һарх
Эврәннь зовлнгин тускар мартлго, хар сана бичгә зүүтн. Дала лам гегәнә келсн үгмүдәр Элст балһсна бәәрн күүкд күн Полина Дагинова “Тодлврмуд” нертә очеркан эклв. Энүнд Сиврт нүүлһсн цагт хальмгудын дааж һарсн зовлнгин тускар келгджәнә. Шин дегтрт декабрин хөрн нәәмнлә барас һарх. Эннь бас учрта. Эн жил хальмг улсиг күчәр холл һазрт нүүлһснә далн жилин һашута өөн күцжәнә.
Эн күүкд күүнә жирһлин хаалһ цаажла харһсн талдан хальмгудла әдл. Дөчн һурвдгч жилин декабрь сард Полина Очир-Гаряевна зуг тавн наста күүкн билә. Тер бийнь тер һашута цагиг ода күртл сәәнәр тодлна. Энүнә эк-эцкнь болн дү күүкнь талдан хальмгудла хамдан Алтайск крайин Малая Павалиха селәнд тусв. Киитн декабрь сард Ялмановихна өрк-бүл хаалһдан ик зовлнг үзәд, нааран ирв. Орск ел меддго хальмгудт түрүн авгтан күнд болад бәәв.
Полина Дагинован келсәр, көгшдүдиг, күүкд улсиг болн бичкдүдиг мал зөөдг товарн вагонд Сиврт авч йовсмн. Хаалһдан олн улс әмнәсн хаһцв.
Цаажла харһсн улсиг Сиврт бәәршлхд бас амр болсн уга гиж Полина Очр-Гаряевна цаарандан тодлна. Энүнә келсәр, ташкнсн янваарин киитнд бәәрн улс хальмгудыг гертән орулхар седсн уга. Зуг хальмгуд хавр болхла эврәннь герән тосхад нүүж һархла эдниг орулж авдг бәәж. Цаажла харһсн улсиг сиврин әмтн әдл бишәр тосж авч. Болв эднә ик зунь хальмгудыг хармнад, санань зовдг билә. Арвн һурвн жилдән мана өвкнр өлсәд, даарад-көрәд, күзүцә золвнг дааһад ирв. Эднә золвнгнь чилсн уга. Төрскн һазртан хәрәд ирхлә бас түрү-зүдү харһв.
Дөчн һурвдгч жилин декабрин һашута цагин тускар дорас өсж йовх баһчуд медх зөвтә. Тегәд чигн Полина Дагинова «Тодлврмуд» нертә очерк бичхәр шиидв. Келхд, энүнә үүдәвриг Алтайск крайин Среденкарюшкино селәнә бәәрн улс умшж чадв. Хойр минһн йисдгч жилд Дагинова хамдан школд сурчасн улсиг хәәж авхар бичг бичв. Харм төрхд, эднәс ик зунь сәәһән хәәж, тегәд талдан класст сурчасн әмтн хәрү өгв. «Парламентский вестник» нертә бәәрн газетин зәнгч энүнә очеркиг барлв.
Хальмгудыг ямаран учрар цаажла харһулсн тускар ода күртл сәәнәр медгдәд уга. Зуг ямаран ик зовлнг дааһад һарсна тускар тенд бәәсн улс сәәнәр меднә.
КИГИ РАН-а номин көдләч Очра Уташин келсәр, цаажла харһсн цаг туужин номтнрин оньгт оньдин бәәх. Сталина дөчн һурвдгч жилә документ ода күртл нуувч. Хальмгуд бәәнә цагт цуг дәәчнрән фронтд йовулсмн. Тууврин түрүн дөрвн жилин эргцд һучн зурһан минһн күн әмнәсн хаһцв. Иим ик золвнг үзж эдн Сиврт бәәв.
Эн жил һашута цагин далн жилин өөн күцжәнә. Туужин номтнрин шинжлтәс болн цаажла харһсн улсин тодлврмудас бидн тер һашута цагин тускар медж авчанавидн.
Батан Санжирма, Эрнжәнә Эрднь
